Dự án 10.000 ha ca cao xen trong vườn dừa phục vụ cho xuất khẩu được hình thành và triển khai theo Quyết định 23 ngày 5/01/2007 của UBND tỉnh. Mục tiêu của dự án là phát triển phục vụ cho xuất khẩu, đồng thời tổ chức nghiên cứu, tư vấn, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật cho nông dân để việc sản xuất ca cao phù hợp với thị trường. Và liên kết với các viện, trường, doanh nghiệp trong ngoài nước hỗ trợ sản xuất, sơ chế, tiêu thụ và tạo điều kiện để phát triển ngành công nghiệp chế biến ca cao trong tỉnh.
Sản xuất ca cao giống tại An Hiệp, huyện Câu Thành. (Ảnh: Hữu Hiệp)
Diện tích giảm đến mức báo động
Với dự án năm 2007, diện tích trồng mới tăng qua từng năm. Năm 2007 trồng mới diện tích 1.141 ha, năm 2008 559 ha, năm 2010 2.286 ha, năm 2011 2.078 ha, năm 2012 1.678 ha. Như vậy tổng diện tích ca cao đến năm 2012 là 10.667 ha.
Tổng vốn đầu tư cũng khá lớn, trên 8,3 tỷ đồng cùng với nguồn vốn từ các tổ chức, doanh nghiệp hơn 3 tỷ đồng.
Tuy nhiên, từ cuối năm 2012 do giá ca cao không ổn định, có lúc xuống thấp, do cạnh tranh của nhiều loại cây trồng khác, nhất là bưởi da xanh, do thiếu lao động, thiếu chăm sóc, đầu tư, nhiều vườn không hiệu quả đã dẫn đến nhiều nơi nông dân đã đốn bỏ ca cao chuyển sang cây trồng khác, nhiều nhất là tại thành phố Bến Tre, các huyện Châu Thành, Giồng Trôm, Bình Đại.
Từ cuối năm 2013 đến nay, mặc dù giá ca cao ổn định trở lại và ở mức khá cao nhưng việc đốn bỏ ca cao vẫn tiếp tục diễn ra. Theo thống kê, cuối năm 2013 diện tích ca cao Bến Tre chỉ còn 5.211 ha và đến cuối năm 2014 vừa qua diện tích chỉ còn vỏn vẹn 2.792 ha, chỉ đạt 17,6% diện tích so với Nghị quyết nhiệm kỳ 2011-2015 của tỉnh.
Do vậy, cuối năm 2014, UBND tỉnh đã cho tạm ngưng dự án, không tiếp tục sử dụng vốn ngân sách để đầu tư vì trong 3 năm 2012-2014 diện tích đã giảm nghiêm trọng, dự án không đạt yêu cầu về diện tích, chỉ cho phép các tổ chức, doanh nghiệp chế biến ca cao hỗ trợ để nhà vườn chăm sóc có hiệu quả hơn.
Tiếp cận thị trường, hình thành chuỗi giá trị
Từ thực trạng trên, ngành nông nghiệp đã giao Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư phối hợp với tổ chức Helvetas, chính quyền, các đoàn thể địa phương, doanh nghiệp tổ chức triển khai các hoạt động chuyển giao kỹ thuật, liên kết hợp tác sản xuất theo hướng thực hành nông nghiệp tốt UTZ và hỗ trợ nhà vườn tiêu thụ sản phẩm. Đã hình thành được 83 nhóm nông dân liên kết sản xuất ca cao chứng nhận dưới dạng CLB, THT sản xuất với diện tích 1.100 ha, hơn 1.400 nông hộ tham gia. Trong đó, đã phát triển nâng cấp hoàn thiện tổ chức hoạt động 35 THT, góp phần tăng năng suất.
Ngoài ra, doanh nghiệp thu mua hạt ca cao như Cargill, Hương Việt, Lâm Tùng, Phú Bình, Thành Hưng Thịnh, các doanh nghiệp chế biến như Phạm Minh, Grand-Plase tham gia tạo nên thị trường có tính cạnh tranh lành mạnh.
Thông tin tuyên truyền, chuyển giao kỹ thuật cho nông dân
Với cách làm mới, hàng năm tổ chức tập huấn, sinh hoạt CLB để chuyển giao kỹ thuật cho nông dân, thông tin tuyên truyền về thị trường. Từ nguồn vốn Helvetas đã xây dựng hệ thống nhiều vườn mẫu trồng ca cao xen trong vườn dừa để giúp nông dân tham quan, học tập chia sẻ kinh nghiệm
Tập huấn, sinh hoạt CLB và chuyển giao kỹ thuật theo yêu cầu của nông dân. Từ năm 2010 đến 2014, dự án đã thực hiện 396 lớp tập huấn, 1.292 buổi sinh hoạt CLB với 40.421 lượt nông dân tham gia. Đối với việc hợp tác với Helvetas, đã thực hiện 45 vườn mẫu tại 43 xã, 31 lớp tập huấn cho 1.256 lượt nông dân tham gia. Tổ chức 7 chuyến tham quan trong, ngoài tỉnh cho nông dân, cán bộ, doanh nghiệp. Thông qua việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật đồng bộ, thường xuyên hơn nên năng suất các vườn ca cao chứng nhận UTZ tăng lên đáng kể. Năng suất bình quân năm 2013 đạt 2,1kg/cây/năm, tăng lên 31% so với năm 2012; năm 2014 năng suất đạt 2,3kg/cây/năm, tăng 9,5% so năm 2013.
Nguyên nhân và giải pháp khắc phục
Về khách quan, do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, thiếu ý thức đầu tư thâm canh, năm 2013 mặn kéo dài nên một số nhà vườn trồng mới bị chết. Hầu hết các vườn ca cao bị đốn là do bị cạnh tranh của nhiều loại cây trồng khác như chuyển sang trồng bưởi da xanh, cây trái đang có giá . Nông dân cho rằng là cây trồng phụ nên thiếu chăm sóc và lựa chọn trồng xen vào các vườn dừa mật độ không hợp lý.
Về chủ quan, sự phối hợp thực hiện, kiểm tra của Ban điều hành dự án chưa đồng bộ, thiếu kịp thời như chậm triển khai, giao giống trễ vụ, một số nơi trồng không phù hợp, cây phát triển kém, hiệu quả thấp, một số lại chạy theo chỉ tiêu diện tích, công tác tuyên truyền dự án hiệu quả chưa cao. Chưa thật sự có sự chia sẻ, hỗ trợ của doanh nghiệp với nhà vườn khi giá xuống thấp.
Nhiều nông dân mặt dù đã được tập huấn, hướng dẫn nhưng hầu như chưa áp dụng các biện pháp kỹ thuật, ít đầu tư, thiếu quan tâm chăm sóc, thiếu kiểm tra từ các cơ quan chức năng. Một số địa phương chưa quan tâm chỉ đạo, giám sát phát hiện kịp thời tình hình, phân phối cây giống dàn trãi, có nơi chỉ dựa vào số lượng giống đã nhận quy ra diện tích đã trồng và báo cáo số liệu mà chưa chú ý đến thiệt hại khác trong quá trình từ nhận giống đến trồng thực sự.
Hiện việc trồng ca cao xen trong vườn dừa đã có chuyển biến tích cực. Xét trên tổng thể lâu dài việc trồng xen vẫn là một hướng đi đúng, tích cục, có nhiều triển vọng nhằm nâng cao thu nhập, tạo giá trị tăng thêm trên vườn dừa, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu. Do vậy, để duy trì và phát triển cần có hướng đi chậm, chắc tại các địa phương.
Kết hợp sản xuất đến liên kết 4 nhà theo hướng xã hội hóa, các doanh nghiệp tham gia từ sản xuất, kinh doanh đến việc mở rộng diện tích trồng mới. Tiếp tục duy trì sản xuất ca cao chứng nhận. Đến năm 2020 tiếp tục duy trì và ổn định diện tích 3.171ha.
Hữu Hiệp
