Sâu đầu đen hại dừa là loài dịch hại mới xuất hiện trong thời gian gần đây, phá hại trên các vườn dừa ở tỉnh Bến Tre nói riêng và các tỉnh trồng dừa lân cận nói chung, làm giảm năng suất nghiêm trọng, nếu không phòng trị kịp thời có thể làm chết cây. Khi chúng gây hại năng suất dừa giảm nghiêm trọng.
Trưởng thành sâu đầu đen Ấu trùng và nhộng sâu đầu đen
Để quản lý sâu đầu đen hiện là một thách thức lớn đối với nông dân trồng dừa, việc phòng trừ gặp nhiều khó khăn kể cả bằng biện pháp hóa học do cây dừa cao, tốn nhiều chi phí, khả năng sâu tái phát nhanh và nguy cơ nhất là ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến vật nuôi và sức khỏe con người. Bên cạnh đó, nhiều vùng dừa sản xuất theo hướng hữu cơ là nguồn nguyên liệu cho các công ty chế biến dừa nên không thể sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học để phòng trừ. Do đó, quản lý sâu đầu đen hại dừa bằng biện pháp sinh học là giải pháp cần thiết mang tính bền vững.
Sâu đầu đen có tên khoa học là Opisina arenosella Walker, họ ngài đêm (Oecophoridae), bộ cánh vảy (Lepidoptera). Cây ký chủ là cây dừa, dầu cọ, chà là, cau, dừa kiểng và cả trên cây chuối. Trưởng thành là loài ngài màu trắng xám dài khoảng 16 mm. Sâu non có màu vàng xanh, đầu màu nâu đến đen (tùy theo tuổi sâu), sâu non đẩy sức dài khoảng trên 20 mm, có 3 sọc màu nâu nhạt chạy dọc theo chiều dài thân. Khi đẩy sức chúng kéo kén và hóa nhộng trên phần lá chét bị khô, nhộng có màu nâu cánh dán, dài khoảng 12 mm.
Sâu đầu đen thường gây hại đầu tiên trên các lá chét tàu lá dừa già. Đây là điểm khác biệt với bọ cánh cứng chỉ gây hại trên phần lá chét còn non, sâu cạp phần diệp lục mặt dưới của lá chét từng mảng lớn, chừa lại phần biểu bì lá, nơi sâu ăn làm cho lá bị khô, chúng gây hại nặng làm toàn bộ lá chét bị khô. Sâu non nhả tơ kết dính phân của chúng lại thành tổ như đường hầm để ẩn nấp trong đó (giống như đường đi của con mối), trên một lá chét có thể có nhiều sâu non sinh sống nên mức gây hại của chúng rất mạnh, khi hết thức ăn chúng chuyển sang các lá khác, khả năng phát tán của chúng rộng, chỉ trong thời gian ngắn chúng ăn trụi tất cả các tàu lá trên cây, chúng còn tấn công luôn cả phần xanh của vỏ trái, bẹ lá. Cây dừa khi bị sâu tấn công làm thiệt hại năng suất rất lớn, khi mật số sâu cao nếu không phòng trừ kịp thời cây dừa khô hết lá, trái bị rụng, dừa bị “teo” đọt và chết khô.
Triệu chứng sâu đầu đen gây hại trên vỏ trái Triệu chứng sâu đầu đen gây hại trên bẹ lá
Cây dừa chết vì bị sâu đầu đen gây hại
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, cho thấy quản lý sâu đầu đen hại dừa bằng biện pháp sinh học bước đầu mang lại kết quả khả quan vì thiên địch của sâu đầu đen ngoài tự nhiên khá phong phú. Hiện nay đã phát hiện một số loài thiên địch của sâu đầu đen.
Nhóm thiên địch bắt mồi cũng góp phần khống chế sự phát triển mật số sâu đầu đen như bọ xít hoa gai tấn công sâu non tuổi lớn, bọ đuôi kiềm và kiến vàng ăn sâu non.
Bọ xít hoa gai tấn công sâu đầu đen (Nguồn: SRDC)
Nhân nuôi Bọ đuôi kìm
Nhóm thiên địch ký sinh có thể tấn công trứng, sâu non và nhộng của ký chủ, trong nhiều trường hợp chúng trở thành có hiệu quả hơn khi mật độ ký chủ tăng. Nhóm thiên địch này khá phong phú và thích ứng tốt ngoài tự nhiên.
Ong mắt đỏ ký sinh trứng
Loài ong rất nhỏ, trưởng thành có kích thước từ 0,2 – 1,5 mm. Khả năng ký sinh từ 60-80% trong điều kiện tự nhiên. Trong điều kiện phòng thí nghiệm tỷ lệ ký sinh lên đến 90%. Ong mắt đỏ có phổ ký chủ rộng ký sinh trên trứng một số loài sâu hại rau cải và sâu đục trái cây ăn trái.
Trưởng thành ong mắt đỏ ký sinh trứng sâu đầu đen
Ong Trichospilus pupivorus ký sinh nhộng
Loài ong này có kích thước khá nhỏ (lớn hơn ong mắt đỏ). Thời gian vũ hóa của ong từ 12-14 ngày sau khi ký sinh. Một mummy (nhộng sâu đầu đen sau khi bị ký sinh gọi là mummy) có thể vủ hóa khoảng 40-50 ong Trichospilus pupivorus.
Nhân nuôi ong Trichospilus pupivorus ký sinh nhộng sâu đầu đen
Ong Habrobracon hebetor ký sinh sâu non
Trưởng thành ong đùi to Brachymeria sp ký sinh nhộng sâu đầu đen
Phóng thích ong ký sinh trong vườn dừa
Ngoài ra, trong quá trình thu mẫu sâu đầu đen ngoài đồng, chúng tôi phát hiện sâu còn bị ong đùi to Brachymeria sp và ong vàng ký sinh. Ong đùi to Brachymeria sp ký sinh nhộng sâu đầu đen đẻ trứng ký sinh vào bên trong nhộng của sâu hại. Khi trứng ong đùi to Brachymeria sp nở, ong non sẽ tiêu thụ dinh dưỡng từ bên trong nhộng, khiến nhộng chết đi, không còn khả năng vũ hóa ra sâu hại.
Trưởng thành ong đùi to Brachymeria sp ký sinh nhộng sâu đầu đen
Ong vàng ký sinh sâu non
Để quản lý sâu đầu đen theo hướng sinh học, trong thời gian qua trường Đại học Nông Lâm TP.HCM chủ trì, phối hợp với Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Bến Tre thực hiện thu mẫu ngoài đồng và nhân nuôi thành công hai loài ong ký sinh Habrobracon hebetor ký sinh giai đoạn sâu non, ong ký sinh Trichospilus pupivorus ký sinh nhộng và bọ đuôi kiềm phóng thích ra các vườn dừa trong tỉnh. Nông dân có thể tự nuôi dễ dàng các loài ong này và nhóm thiên địch ăn mồi để thả ra vườn dừa, kết hợp bảo tồn kiến vàng.
Về lâu dài biện pháp sinh học là một trong những biện pháp quản lý sâu đầu đen hại dừa theo hướng thân thiện với môi trường và mang tính bền vững. Để nhanh chóng kiểm soát diện tích nhiễm sâu đầu đen, công tác nhân nuôi thiên địch cần được sự chung sức từ nhà khoa học, ngành chức năng, địa phương, doanh nghiệp và nông dân để nhanh chóng có số lượng lớn phóng thích ra tự nhiên nhằm khống chế sự phát triển của loài sâu hại này, hy vọng dịch sâu đầu đen hại dừa sẽ được đẩy lùi trong thời gian không xa.
