Tản văn của Nguyễn Bảy
Trưng bày 222 món ăn từ dừa. Ảnh: Nguyễn Dừa
1. Tôi tên Dừa. Không rõ gốc gác nơi đâu. Chỉ biết cách đây hơn trăm năm, tổ tiên tôi đã chọn Bến Tre làm chốn an cư. Lúc ban sơ, gia phả chỉ vỏn vẹn: dừa ta, dừa bung, dừa dâu, dừa ẻo. Rồi từ các cuộc bang giao, phát kiến thương mại và theo dòng lưu dân di cư, dòng dõi nhà tôi được dịp hạnh ngộ, trùng phùng. Anh em họ tộc tụ hội về đây. Nào dừa xiêm, dừa dứa; nào JVA, Mã Lai, PB 141…, tạo nên một đại gia đình sum họp, vui vầy.
Tôi lớn lên nhờ hạt phù sa trù phú của vùng đất này nuôi nấng. Được tắm mát bởi các nhánh sông hiền hòa Cửu Long chảy qua. Cũng vì thế, tôi nguyện chắt lọc tinh túy, mang hết tinh hoa ban tặng. Từ thuở hồng hoang dựng làng, lập ấp, tôi đã cùng cư dân chia ngọt, sẻ bùi. Đói no ấm lạnh, sướng khổ có nhau, bầu bạn “tri kỷ” khắp ba dải cù lao. Dân đi tới đâu, tôi theo tới đó. Riết người đời trìu mến, lấy tên tôi đặt biệt danh cho xứ này - “xứ Dừa”, “thủ phủ Dừa”.
2. Rồi giặc giã can qua. Chiến chinh khói lửa. Thế lực ngoại bang với ước mộng xăm lăng, nã đạn điên cuồng. Tôi và người dân Bến Tre ngã xuống, hờn căm trong đớn đau, đẫm máu. Dòng họ tôi chết thảm, bị tàn sát, bị thiêu rụi bởi chất độc da cam, pháo bầy bom dội. Nhưng sự bất khuất, kiên cường đã “dựng” người dân xứ Dừa đứng lên! Dừa cũng đứng lên - thi gan cùng tuế nguyệt. “Dừa nuôi bộ đội, dừa vây quân thù”, sát cánh bên nhau đánh Tây, đuổi Mỹ. Dừa này gục xuống, dừa khác ngẩng cao đầu, đi cùng nhân dân Bến Tre suốt cuộc trường chinh đầy máu và nước mắt, nhưng hừng hực niềm tự hào và lấp lánh ánh vinh quang.
3. Chiến tranh tàn. Dân xứ Dừa rũ bỏ hãi hùng thời ly loạn, nở nụ cười hòa bình. Người thương binh trở về dựng lại mái nhà xưa giữa “rừng dừa tàn phế”. Bao liệt sĩ ngủ giấc thiên thu, tựa bao thân dừa nằm xuống trong dáng đứng “sừng sững hiên ngang”. Giữa khúc khải hoàn ca đầy bi tráng ấy, trỗi lên bản giao hưởng réo rắt giai điệu tái sinh. Tôi âm thầm dệt lại màu xanh trên quê hương hùng anh “Ôi thân dừa đã hai lần máu chảy”. Tôi lại đơm hoa kết trái, cùng nhân dân Bến Tre nhóm lại “bếp tro tàn”, thổi lại “nồi cơm an sinh”, tạo lập một cuộc sống mới trên “ba đảo dừa xanh” bộn bề gian nan, mà ngập tràn niềm tin, khát vọng!
4. Thân phận “tự cung, tự tiêu”, mặc chật chội “chiếc áo bao cấp”, buộc ràng lề lối “cấm chợ, ngăn sông”, tôi chẳng có giá trị gì, hẩm hiu như “chén cơm tem phiếu”. Rồi một ngày, Đảng ra “Nghị quyết VI”, tôi lăn lộn thị trường, “thoát ly” làm kinh tế. Đi vào nhà máy ép dầu vui cùng công nhân, vào chảo ly tâm với người làm kẹo, ra lò đất nung đốt than thiêu kết, tới công xưởng xe chỉ xơ dừa, rồi lên tàu cùng thủy thủ đoàn chu du đại dương, mang ngoại tệ về làm đổi đời dân nghèo. “Cánh cửa cấm vận” mở toang, “đường đi, lối về” thông thoáng, tôi đường hoàng bước lên “bàn cân giá trị”, kim đo lường chếch theo chiều đại lượng. Rừng dừa vì thế bạt ngàn diệp lục, người trồng dừa xua tan lao đao, thở bằng lá phổi dừa quang hợp tràn trề.
5. Cung đàn vốn dĩ bổng trầm, nên lời ca khi thăng, khi giáng. Đồ thị toán học hình sin, nên biến thiên lúc giảm, lúc tăng. Thương trường cũng vậy, có cường thịnh cũng có lúc thoái trào. Nhưng nước ròng rồi nước lớn, sông cạn rồi lại đầy.
Tôi đang đi trên con đường đầy rẫy luật cung cầu, lệ thông quan, hệ giá trị, chuẩn an toàn và hằng hà sa số quy định khắt khe. Có lúc bế tắc, ùn ứ, giá giảm không phanh, thiếu nơi tiêu thụ, nhìn bà con chật vật, tôi không khỏi chạnh lòng. Nhưng thương trường là chiến trường. Xưa ta đấu tranh giành độc lập. Nay ta cạnh tranh chiếm thị trường. Cuộc chiến nào cũng khốc liệt. Buông súng là đầu hàng. Đốn dừa là bỏ cuộc.
6. Vậy nên, thay vì ngồi đồng ca bản “được mùa mất giá”, bà con và tôi hãy siết chặt tay nhau, mình cùng chăm sóc hữu cơ, diệt sâu đầu đen, nuôi nhân ong ký sinh, trồng xen đa canh, liên kết chuỗi, chế biến sâu, sản xuất OCOP, đa dạng hóa sản phẩm, mở du lịch dừa… Nói theo các chuyên gia triết học, hãy tích lũy đủ về lượng sẽ thay đổi về chất, đáp ứng yêu cầu thị trường. Khi đó, “nội thu” kết hợp “ngoại thu”, bà con sẽ yên tâm trước “cơn bão biến động” của thị trường nhiều khắc nghiệt.
7. Ở tầm vĩ mô, Chính phủ đang xem xét đưa cây dừa vào danh mục cây công nghiệp quốc gia để bảo vệ quyền lợi cho ngành dừa. Khi ấy, tôi sẽ không còn lận đận. Bà con sẽ thôi hết lao đao. Trước mắt, lãnh đạo Bến Tre cùng đội ngũ doanh nhân đang nỗ lực tìm giải pháp căn cơ, bền vững để nâng cao giá trị cây dừa, giải quyết đầu ra cho người trồng dừa.
Chuyến đi Nam Á tìm hiểu về ngành dừa tại Ấn Độ; cuộc hội thảo xuất khẩu với các quốc gia Hồi giáo tại Hà Nội; các cuộc gặp gỡ với Đại sứ quán, Tham tán Việt Nam tại các nước trên thế giới… là quyết tâm cao của lãnh đạo Bến Tre trong nỗ lực vực dậy ngành dừa.
… Người dân Bến Tre một mực thủy chung, cùng tôi bao phen thăng trầm gắn bó. Đáp lại ân tình này, tôi cũng trọn đạo sắt son, vẹn vẻ nghĩa nhân. Tôi đã chọn nơi này làm quê hương. Và mong đừng “chối bỏ”, khi tôi vì quê hương mà khát khao cống hiến.
