Trần Thanh Phương
Trên ba cù lao màu mỡ của tỉnh Bến Tre, ngoài màu xanh của đồng lúa còn có màu xanh của dừa. Cây dừa trước hết tạo nên cảnh đẹp êm đềm cho quê hương, làng xóm; cây dừa che bóng mát bốn mùa, đi vào thơ ca không ít..
Hàng dừa cao say sưa ôm bóng ngủ
Bầy quả xanh khảm bạc hớ hênh phô.
(Thơ Huy Cận)
Năm 1978, kỹ sư nông học Phrăng-xoa Viê Rô-nhông, chuyên nghiên cứu về cây dừa ở Viện nghiên cứu cây có dầu ở Pháp, sang thăm Việt Nam. Ông đã đến tận những vùng dừa nổi tiếng ở nước ta và một số vùng dự kiến trồng dừa. Tất nhiên, ông đã đi khảo sát nhiều nơi ở Bến Tre. Trước khi rời Bến Tre, ông trò chuyện với kỹ sư ta: “Kỳ lạ! Kỳ lạ! Cây dừa Việt Nam cũng có sức sống kỳ lạ như người nông dân Việt Nam!”. Một điều mà Rô-nhông cùng tâm đắc với các lão nông ở Bến Tre là việc phân nhóm để trồng trên các vùng khác nhau. Không hiểu họ đã có kinh nghiệm này từ bao giờ?
Có người nói, hình ảnh cây dừa không có nhiều trong truyện cổ tích xa xưa, nhưng trong trí nhớ của nhiều người ở Bến Tre từ bao đời nay, dừa đã trở thành người bạn thuở ấu thơ. Một hàng dừa tơ trước ngõ, một bóng lá nghiêng qua mảnh sân hay đùa nghịch, một bóng dừa trôi theo dòng kênh đã trở thành kỷ niệm của mỗi người...
Cây dừa đến với Bến Tre từ khi nào? Thật khó lòng biết chính xác được. Nhà thơ Lê Anh Xuân, người con của Bến Tre cho biết:
Tôi lớn lên đã thấy dừa trước ngõ...
Tôi hỏi nội tôi: "Dừa có tự bao giờ?"
Nội nói: "Lúc nội còn con gái
Đã thấy bóng dừa mát rượi trước sân"..
Để chuẩn bị tư liệu viết bài này, tôi tìm đọc trong mục “Chuyện kinh tế thế giới” báo Nhân Dân số ra ngày 15/6/1985, nói rằng: “Tại một vùng ven biển của một số nước nhiệt đới thường thấy cây dừa phát triển sum xuê, xanh tốt. Đây là loại cây lâu năm đem lại nguồn giàu có cho tất cả những vùng biết chăm bón, thu hái, chế biến, sử dụng các sản phẩm của nó. Dừa là một loại hải thảo cùng họ với cây cau, xuất xứ tại nguồn đảo Pô-ly-nê-di (Thái Binh Dương).
Không ai có thể quyết đoán được dừa phát triển khắp thế giới như thế nào, nhưng có người đã phỏng đoán có thể trước đây các rừng dừa tự nhiên mọc tại ven biển Pô-ly-nê-di có qủa già rụng xuống nước bị sóng đánh bật đi, có khi rất xa, rồi dạt vào các vùng ven biển đất liền. Từ những quả dừa ấy, mọc lên những rừng dừa ven biển và như thế năm này qua năm khác và đến nay dừa phát triển mạnh tại nhiều xứ nóng trên thế giới, ở nhiều nước châu Á, châu Phi, châu Mỹ...
Nếu như vậy, thì rừng dừa ở ven biển Bến Tre trước đây có cây nào trong số những trái dừa phiêu dạt ấy không?
Có người các cớ “hỏi khó” về người viết bài này rằng: Vậy chớ ở Bến Tre có bao nhiêu giống dừa tất cả? Và từ khi cây dừa ra hoa cho đến lúc có trái khô ta hái xuống thì bao lâu? Câu hỏi này thuộc về “Khoa học kỹ thuật” một trăm phần trăm rồi, không thể nào trả lời lơ mơ được. Phải hỏi mấy ông bên Trung tâm cây có dầu. Máy ổng rành chuyện này. Nhưng chỗ tôi biết theo lời kể của những người làm vườn, thì ở đây có hai giống dừa được trồng phổ biến là dừa dâu và dừa ta. Dừa dâu thì có dâu vàng và dâu xanh. Dừa ta thì có ta vàng và ta xanh. Ngoài ra còn có dừa nhiếm, dừa bị (còn gọi là dừa bung), dừa tam quan, dừa xiêm, dừa ẻo, dừa dứa, dừa sữa... Những giống dừa kể sau chỉ dùng để uống nước chơi. Từ khi ra hoa cho đến khi hái trái khô phải mất trọn một năm. Không biết có đúng như vậy không? Mà dừa thì trổ hoa quanh năm suốt tháng, cho nên lúc nào ta cũng thấy dừa có trái là vì vậy. Và dừa có thể sống đến trăm năm vẫn còn ngạo nghễ trước mưa gió kia mà!
Ấn Độ cũng là một đất nước trồng nhiều dừa vào loại nổi tiếng trên thế giới, có câu phương ngôn về cây dừa rằng: “Nếu chăm sóc cho ta đầy đủ từ khi ta còn bé, ta sẽ cho người đủ uống suốt đời người! ” Qủa đúng không sai.
Sản phẩm làm từ dừa
Ở trên đời, hiếm có cây nào lại cho ta có giá trị kinh tế nhiều như dừa. Khoa học càng phát triển càng khám phá ra nhiều ứng dụng sản phẩm từ cây dừa. Cho nên ở Bến Tre, cây dừa là niềm tự hào của người dân nơi đây. Mọi bộ phận của cây dừa như: thân, lá, bẹ, xơ, sọ, gáo dừa... đều cống hiến và có giá trị cho cuộc sống con người, là nguyên liệu cần thiết của nhiều ngành thủ công nghiệp. Ở nông thôn, thân dừa làm cột nhà, máng nước, ống dẫn nước (dùng cây dừa lão làm ống bọng), cây cầu dừa, đến đôi đũa ăn cơm, chiếc muỗng canh và hàng chục, hàng trăm mặt hàng tiểu thủ công nghiệp. Gần đây có những nghệ sĩ, nhạc sĩ ở Bến Tre dùng một vài bộ phận của dừa chế tạo ra nhạc cụ dân tộc được sách kỷ lục Việt Nam xác lập, trong và ngoài nước ngưỡng mộ,...Trước đây, gáo dừa chỉ dùng làm củi đun, nay được làm nguyên liệu chế biến than hoạt tính. Xơ dừa dùng để kết dây, hiện thường được bà con làm nghề biển rất ưa chuộng do dây này chịu được nước mặn lâu dài. Ngành dệt thảm dừa cũng ngày càng phát triển. Chưa hết, xơ dừa còn làm bàn chải, dùng để lọc dầu thực vật, lọc không khí trong máy điều hòa nhiệt độ, làm vật liệu cách âm, cách nhiệt, giàn leo cho cây nho... Xơ dừa dùng để dệt bao đựng tảo, đựng muối, đan giỏ đựng tôm hùm, bọc dây cáp thông tin và ống dẫn dầu khí đặt ngầm qua biển, bọc ống mềm ngâm dưới đất, làm tấm lợp, vách ngăn... Xơ dừa phun tẩm cao su (latex) ra đời đã và đang phát triển thêm nhiều công dụng: Nệm giường cho các khách sạn, bệnh viện, đệm ghế trên máy bay, xe lửa, tàu thủy... Nghe nói, đệm xơ dừa còn được lót trên máy bay trực thăng phục vụ cho việc khai thác dầu khí ở Vũng Tàu... Ngay bụi xơ dừa phế thải có khả năng chứa nước gấp tám lần trọng lượng của nó và bốc hơi rất chậm, được dùng để phủ đất giữ độ ẩm cho cây trồng, nhất là đối với cây cảnh.
Kẹo dừa nổi tiếng trong nước và nhiều nước trên thế giới thì chỉ có ở Bến Tre sản xuất. Qua cầu Rạch Miễu đặt chân trên Thành phố Bến Tre, đi đâu cũng thấy bảng hiệu quảng cáo kẹo dừa. Nhiều người từ hai bàn tay trắng nhưng nhờ viên kẹo dừa, nay đã trở thành tỷ phú, mà câu chuyện bà Phạm Thị Tỏ, tức bà Hai Tỏ, ở phường 7, thành phố Bến Tre là không mấy ngưòi không biết.
Nói gì thì nói, cây dừa vẫn gắn bó rất chặt với đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội và cả quân sự nữa đối với người dân Bến Tre. Một lần về công tác ở đất ba cù lao, được nghe nói nhiều chuyện về cây dừa trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm mà cảm phục không biết kể sao cho hết. Trong những ngày đồng khởi, đồng bào Bến Tre đã dùng cây dừa kết bè thả theo dòng nước, đánh sập cầu Bình Chánh, Hòa Lộc. Trái dừa còn làm phao nổi để đưa liên lạc qua sông, ngọn dừa là nơi hội họp, bàn kế hoạch đánh địch, mà bấy giờ có người còn nói vui rằng: “ăn cơm dưới đất nói chuyện trên trời”. Có cán bộ, sống nhiều ngày trên đọt dừa mà ông Bùi Hoàng Bá, trước đây là chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Mỏ Cày là một ví dụ. Ông ấy đã sống 97 ngày đêm trên đọt dừa.
Và cho đến hôm nay ta vẫn chưa quên ánh đuốc lá dừa trong những ngày đồng khởi đầu năm sáu mươi của thế kỷ trước. Ánh đuốc lịch sử ấy sẽ còn cháy mãi trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương Bến Tre của các thế hệ hôm qua, hôm nay và mai sau.
