Tư tưởng “Tam không” được cho là bắt nguồn từ Ấn Độ trong hình tượng vị thần Vajrakilaya.
Ba chú khỉ bằng dừa
Ngày nay, ở các quầy hàng lưu niệm, chúng ta thường thấy bộ tượng 3 con khỉ trong tư thế một con bịt tai, một con bịt mắt, một con bịt miệng đồng nghĩa với triết lý “không nghe, không nhìn, không nói”.
Nhiều người giải thích rằngỊ hình ảnh bộ 3 chú khỉ ấy là muốn khuyên chúng ta hãy ở yên và sống cuộc sống của mình, đừng quan tâm đến chuyện của người khác hay những gì đang xảy ra xung quanh. Nhưng nếu hiểu như vậy thì thiếu chính xác và chưa đầy đủ. Và tại sao lại là hình tượng 3 chú khỉ mà không phải là một con vật nào khác?
Tư tưởng “Tam không” được cho là bắt nguồn từ Ấn Độ trong hình tượng vị thần Vajrakilaya. Đây là vị thần có 6 tay, mỗi đôi tay dùng đế bịt hai mắt, hai tai và miệng, hàm ý răn dạy mỗi người không được nói bậy, không nhìn bậy và không nghe bậy. Sau đó, được du nhập sang Trung Quốc bằng con đưòng Phật giáo. Đến khoảng thế kỷ thứ IX (có tài liệu ghi năm 838), một thiền sư ngưòi Nhật trong chuyến đi làm phật sự ở Trung Quốc đã mang theo về Nhật tư tưỏng này.
Tại ngôi đền Toshogu ở vùng Nikko, Nhật Bản, có 8 bức tranh điêu khắc của nghệ nhân Hidari Jingoro (khoảng năm 1596-1644) rất nổi tiếng từ thế kỷ XVII miêu tả một đời của loài khỉ, được cho là hàm ý diễn đạt hình ảnh đời người sống trong an bình. Một trong các bức điêu khắc đó, được nhiều ngưòi biết đến nhất có thể nói là bức phù điêu Sansaru - 3 chú khỉ, bao gồm: Mizaru - không nhìn, Iwazaru - không nói, Kikazaru - không nghe.
Vì từ “zaru” (từ phủ định trong tiếng Nhật) gần âm với “saru” có nghĩa là con khỉ, nên nghệ nhân đã dùng hình ảnh 3 con khỉ bịt miệng, bịt mắt, bịt tai với vẻ mặt ngộ nghĩnh để biểu đạt triết lý này. Sansaru vì vậy được nhắc đến như là một thành ngữ với ý nghĩa khuyên con ngưòi ta “không nghe, không nhìn, không nói điều xấu”.
Ý nghĩa của hình tượng “Tam không” đôi khi bị xuyên tạc hoặc được hiểu không đúng, trở thành “biểu tượng” lệch lạc cho chủ nghĩa cá nhân. “Không nghe, không nhìn, không nói” không có nghĩa là không quan tâm đến bất cứ điều gì, vô tâm, vô cảm trước sự việc xảy ra xung quanh mình mà cần được hiểu là “bịt mắt để dùng tâm mà nhìn, bịt tai để dùng tâm mà nghe, bịt miệng để dùng tâm mà nói” để góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn
H. LINH (Tổng hợp)
