Bến Tre là tỉnh có quy mô trồng dừa lớn nhất cả nước và được trồng tập trung thành vùng nguyên liệu lớn. Trước năm 2005, diện tích dừa ổn định trong khoảng 37.000 - 38.000 ha, sau đó tăng nhanh lên 58.440 ha vào năm 2012 và đạt 60.000 ha vào cuối năm 2013.
Cây dừa Dứa Bến Tre
Dừa Bến Tre được chia thành 2 nhóm chính, gồm: Nhóm các giống dừa lấy dầu (dừa chế biến công nghiệp), như Ta xanh, Ta vàng, Dâu xanh, Dâu vàng, dừa Lửa. dừa Bung...; và các giống dừa lai như PB121, PB141, JVA1, JVA2. Nhóm các giống dừa cho trái tươi (dừa uống nước), gồm dừa Xiêm Xanh, dừa Xiêm Lửa, dừa Ẻo Nâu, dừa Ẻo Xanh, dừa Tam Quan,...; ngoài ra còn có các giống dừa đặc biệt khác như dừa Sọc, dừa Sáp, dừa Dứa ... Các giống dừa uống nước chiếm khoảng 12,5% diện tích trồng dừa của Bến Tre và được trồng xen kẽ với vùng dừa chế biến công nghiệp.
Dừa uống nước thuộc nhóm dừa lùn, cho trái sớm, năng suất cao, số trái trên quày nhiều, nước có vị ngọt thanh. Nước dừa được xem là một loại nước uống có lợi cho sức khỏe vì có chứa một số chất khoáng cần thiết như can-xi, phốt-pho, nát-ri, sắt, vi-ta-min C… đặc biệt là hàm lượng ka-li cao (198 mg/100ml). Trong nhóm dừa uống nước có giống dừa Dứa với mùi thơm đặc trưng nên được người tiêu dùng rất ưa chuộng. Hiện nay dừa Dứa được coi là cây trồng triển vọng cho người dân ở đồng bằng sông Cửu Long và được trồng nhiều ở Bến Tre.
Dừa Dứa được du nhập từ Thái Lan, thích hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của Việt Nam, nhất là các tỉnh khu vực phía Nam. Dừa Dứa chủ yếu dùng để uống nước như các giống dừa lùn khác nhưng nhờ mùi thơm đặc trưng nên người tiêu dùng rất ưa chuộng, do đó dừa Dứa thường có giá trị cao gấp 2-3 lần so với dừa Xiêm. Đặc điểm nổi bật của giống dừa Dứa là không chỉ nước dừa mà các thành phần khác như: lá, hoa, phấn, cơm và vỏ dừa đều thơm mùi lá dứa, thơm nhất vào mùa nắng. Dừa Dứa bắt đầu ra hoa sau 2,5 năm trồng và khi cho trái ổn định năng suất có thể đạt trên 100 trái cây/năm. Dừa Dứa có 3 nhóm chính, được phân biệt theo kích thước trái: trái nhỏ, trái trung bình và trái to. Dừa Dứa trái nhỏ có hương thơm đậm đà nhất.
Trước năm 2006, diện tích trồng dừa Dứa tại Bến Tre chưa được thống kê đầy đủ, nhưng tại các vườn dừa của từng gia đình đều có trồng dừa Dứa với quy mô nhỏ lẻ, rải rác, mỗi nhà trồng xen 5 - 10 cây, ước toàn tỉnh chỉ khoảng vài nghìn cây (cây giống chủ yếu do Trung tâm giống cây trồng của tỉnh và Trung tâm Dừa Đồng Gò cung ứng).
Xuất phát từ hiệu quả kinh tế của dừa Dứa, năm 2006, Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre cho phép triển khai thực hiện Dự án: “Du nhập trồng và phát triển 500 ha dừa Dứa tại tỉnh Bến Tre”, do Sở Khoa học và Công nghệ là cơ quan chủ quản, Trung tâm Ứng dụng tiến bộ Khoa học và Công nghệ là đơn vị chủ trì thực hiện. Dự án được triển khai thành 2 giai đoạn: Giai đoạn đầu từ năm 2006 – 2009, là giai đoạn thực hiện mô hình 50 ha tại 03 huyện: Mỏ Cày, Giồng Trôm, Châu Thành đã đem lại kết quả bước đầu rất khả quan, được Hội đồng Khoa học Công nghệ tỉnh nghiệm thu (trước thời hạn 01 năm) đạt loại Xuất sắc. Trên cơ sở đó Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ được UBND tỉnh cho phép triển khai tiếp giai đoạn nhân rộng của dự án. Giai đoạn 2, Dự án “Thực hiện giai đoạn nhân rộng dự án Du nhập trồng và phát triển 200 ha dừa Dứa tại tỉnh Bến Tre” đã được triển khai thực hiện từ tháng 10 năm 2008 đến tháng 10 năm 2011 (36 tháng). Sau gần 03 năm triển khai thực hiện, Dự án đã cung cấp cho bà con nông dân 52.322 cây giống đạt chuẩn, tương đương diện tích trồng 261,595 ha, với 1.083 hộ nông dân của 68 xã, phường tại các huyện: Châu Thành, Mỏ Cày Nam, Mỏ Cày Bắc, Giồng Trôm, Thạnh Phú, Ba Tri, Bình Đại, Thành Phố Bến Tre tham gia. Bên cạnh đó, Ban Chủ nhiệm Dự án còn tự túc kinh phí nhập về 6.990 trái dừa Dứa giống để ươm thử nghiệm tại vườn ươm Trung tâm Dừa Đồng Gò. Kết quả thu được 2.515 cây dừa Dứa giống, đạt tỉ lệ 35,98% (tỉ lệ nẩy mầm thấp do dừa trái giống nhập về không đạt chuẩn chất). Ngoài ra các đơn vị, các cơ sở cung cấp cây giống trong tỉnh cũng đã góp phần nhập và cung ứng số lượng lớn dừa Dứa giống cho bà con nông dân các địa phương trồng. Theo số liệu chưa đầy đủ, tính sơ bộ trong 05 năm (từ khi dự án 500 ha được khởi động), các cơ sở cung cấp cây giống: Chín Bình, Năm Hớn, Hai Đức và Trại cây giống của Chợ Lách; Trung tâm Giống Nông nghiệp thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Trung tâm Dừa Đồng Gò đã cung cấp trên 50.000 cây dừa Dứa giống cho bà con nông dân của các huyện trong tỉnh. Lượng cây giống nầy được nhập từ một số nguồn như: từ Thái Lan của Công ty VACDONA (Đồng Nai) nhập trái giống về ươm tại Đồng Nai; một vài Công ty tại Thành phố Hồ Chí Minh nhập trái giống về ươm tại các huyện ngoại thành; từ Campuchia do một số thương lái nhập theo đường thủy về cung cấp cho các điểm bán cây giống của Chợ Lách ...
Như vậy, tính đến thời điểm 30/6/2011, nếu tính cả số cây giống được cung ứng ngoài phạm vi dự án, tổng số dừa Dứa giống đã được cung cấp từ nhiều nguồn đạt khoảng 117.000 cây, quy ra diện tích trồng dừa Dứa trong tỉnh đạt khoảng trên 580 ha. Từ năm 2011 đến nay, số cây dừa Dứa ngày càng tăng do hiệu quả kinh tế của nó đem đến làm tăng thu nhập cho người trồng dừa.
Tình hình tiêu thụ dừa uống nước như dừa Xiêm Xanh, dừa Dâu, dừa Tam Quan… thời gian qua cũng đã phát triển mạnh. Đặc biệt, trong những tháng mùa nắng nóng, dừa uống nước không đủ cung cấp để xuất đi các tỉnh miền Trung, miền Bắc, thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh thành khác. Giá dừa uống nước và nhất là dừa Dứa được tăng lên rõ rệt. Dừa Dứa có lúc bán tại các điểm du lịch giá từ 25.000 đến 30.000 đồng/trái (trái tươi hoặc đã ướp lạnh). Mối lái vào tận vườn thu mua dừa Dứa từ 10.000 – 12.000 đồng/trái, thậm chí có lúc 15.000 đồng/trái, trong khi đó các loại dừa uống nước khác từ 4.000 đến 6.000 đồng/trái (lúc cao điểm mùa nắng).So với giá thị trường thu mua hiện tại, dừa Dứa cao hơn gấp đôi dừa Xiêm xanh. Người dân trồng dừa Dứa năm đầu tiên thu trái đã thu hồi được vốn và có lãi.
Tuy nhiên, giá thu mua dừa uống nước nói chung và dừa Dứa nói riêng thường không ổn định do lệ thuộc vào thời vụ và tình hình tiêu thụ trên thị trường trong nước, nên người trồng dừa ít quan tâm đến việc mở rộng diện tích trồng dừa chuyên canh mà thường chỉ trồng xen với dừa công nghiệp hoặc trồng ít cây trong vườn để dùng trong gia đình.
Để tìm đầu ra cho cây dừa Dứa nhằm tăng thêm giá trị cho trái dừa uống nước. Trong các ngày 09, 11 và 12/9/2014, Thường trực Hiệp hội Dừa Bến Tre phối hợp với Công ty TNHH MTV Dừa Mekong và Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Châu Thành tổ chức các buổi tọa đàm với nông dân trồng dừa Dứa tại các xã Phước Thạnh, Hữu Định, Tam Phước, Giao Hòa và Thị trấn Châu Thành (huyện Châu Thành), triển khai Chương trình bao tiêu dừa Dứa.
Mục tiêu của Chương trình là bao tiêu hết sản lượng dừa Dừa thu hoạch trên địa bàn tỉnh Bến Tre, thông qua việc ký kết hợp đồng trực tiếp với hộ trồng dừa và các tổ nhóm đại diện với thời hạn hợp đồng là 5 năm. Lượng dừa Dứa thu mua được giao trực tiếp cho Công ty Genes de Nimes Limited (GDN), trụ sở 32 Hollywood Road, 16/F Kinwick Centre, Central Hong Kong, do ông Ronan làm đại diện, xuất khẩu qua thị trường Hong Kong, Mỹ, châu Âu với nhu cầu khoảng 50.000 trái/ngày tương đương 1.500.000 trái/tháng, nhưng hiện nay thị trường dừa Dứa Bến Tre chưa đủ để cung cấp theo nhu cầu của Công ty.
Để xây dựng mối liên kết bền vững, lâu dài, Công ty TNHH MTV Dừa Mekong xác định hoạt động mua bán dừa Dứa giữa Công ty và nông dân không đơn thuần về mặt thương mại mà Công ty còn đưa ra các chính sách hỗ trợ nông dân tham gia chương trình, có ký hợp đồng bán dừa cho Công ty, như sau:
1. Ký hợp đồng với từng hộ nông dân bao tiêu hết sản lượng dừa Dứa của họ theo giá thị trường theo từng thời điểm và trả ngay bằng tiền mặt. Trong trường hợp dừa rớt giá dưới 50.000đ/chục, Công ty vẫn mua của nông dân với giá tối thiểu 50.000đ/chục dừa.
2. Có chính sách hỗ trợ nông dân mua phân bón hữu cơ chất lượng cao, cung ứng trước phân bón 3 tháng 1 lần theo định mức 100kg/ha và hoàn trả trong vòng 3 tháng không lãi suất, được khấu trừ vào khoản tiền thu mua dừa trái.
3. Hướng dẫn nông dân về kỹ thuật trồng và chăm sóc dừa, tổ chức hội thảo, gặp gỡ định kỳ hoặc hướng dẫn trực tiếp từng hộ gia đình về việc chăm sóc, ngăn ngừa côn trùng, phòng chống sâu bệnh hại dừa, cho nông dân mượn thiết bị ngăn chặn côn trùng một cách tự nhiên, nhằm tăng năng suất, chất lượng dừa trái, đầu tư cho các vườn dừa đủ điều kiện trong việc chứng nhận dừa hữu cơ nhằm mở rộng thị trường tiêu thụ một cách bền vững, đem lại lợi ích đối với môi trường và cuộc sống của người nông dân.
4. Khi có nhu cầu sử dụng tiền chi tiêu trong gia đình, nông dân được ứng trước tối đa 50% tổng số tiền bán dừa trung bình mỗi tháng trong vòng 1 tháng không lãi suất.
Qua các buổi tọa đàm tại các xã thuộc huyện Châu Thành, nhìn chung lãnh đạo các xã rất tích cực phối hợp thực hiện chương trình; tổ chức vận động nông dân trồng dừa tham gia và hình thành các tổ nhóm hợp tác/liên kết ở địa phương. Phần lớn, nông dân trồng dừa đồng tình với chính sách bao tiêu của công ty, đặc biệt là sự chia sẽ rủi ro và chính sách hỗ trợ đầu vào, đảm bảo đầu ra cho nông dân trồng dừa.
Chương trình này dự kiến tiếp tục triển khai tại địa bàn các huyện: Giồng Trôm, Bình Đại, thành phố Bến Tre và các huyện khác, dựa trên 2 tiêu chí là diện tích và tỷ lệ chuyên canh dừa Dứa. Các Tổ hợp tác/liên kết sẽ phối hợp với Công ty trong tổ chức và giám sát thực hiện các cam kết giữa hai bên.
Về lâu dài, Công ty có kế hoạch triển khai các chương trình hỗ trợ cao hơn, đem lại lợi ích cho nông dân trồng dừa, như: Chương trình chứng nhận thương mại công bằng; Chương trình hỗ trợ giáo dục dành cho con em các hộ nông dân trong Tổ hợp tác; Chương trình khám sức khỏe định kỳ cho các hộ trong Tổ hợp tác…
